Το ανεκτίμητο αποτύπωμα της καινοτομίας για τους ασθενείς, την οικονομία και την κοινωνία στην Ελλάδα παρουσίασε η πρόεδρος του PhARMA Innovation Forum Greece (PIF), Λαμπρίνα Μπαρμπετάκη, τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και ο Γενικός Διευθυντής του Forum.
H πρόεδρος του PIF, Λαμπρίνα Μπαρμπετάκη τόνισε στην εναρκτήρια τοποθέτησή της: «Το PhARMA Innovation Forum Greece ταυτίζεται με την καινοτομία στην υγεία. Ως καινοτομία ορίζουμε την επένδυση που επιστρέφει αυξημένο προσδόκιμο και βελτιωμένη ποιότητα ζωής για τους πολίτες στην Ελλάδα, ραγδαίες προόδους στην αντιμετώπιση απειλητικών για τη ζωή ασθενειών και προστιθέμενη αξία στο υγειονομικό σύστημα, την οικονομία της χώρας και το κοινωνικό σύνολο».
Στη συνέχεια ο Ιωάννης Κωτσιόπουλος, Γενικός Διευθυντής του PIF παρουσίασε αναλυτικά τα στοιχεία της πρόσφατης μελέτης της KPMG που αναδεικνύουν το μεγάλο εύρος και τον εντυπωσιακό θετικό αντίκτυπο της φαρμακευτικής καινοτομίας στην Ελλάδα. Η παρουσίαση πραγματοποιήθηκε μέσα από συζήτηση του Γενικού Διευθυντή του Forum με τον κ. Γιώργο Καπετανάκη, Πρόεδρο του Δ. Σ. της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου (ΕΛΛΟΚ), τον κ. Δημήτρη Κοντοπίδη, European Lung Foundation Chair και Υπεύθυνο τομέα ψηφιακής υγείας της Ένωσης Ασθενών Ελλάδας και την κ. Ελευθερία Χατζημιχαήλ, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αιματολογίας, του τμήματος Ιατρικής Σχολής, της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Αθροιστικό αποτύπωμα
Μεταξύ των στοιχείων που παρουσιάστηκαν και αναφέρονται στο αθροιστικό αποτύπωμα των 26 εταιρειών-μελών του PIF κατά την περίοδο 2019-2021 ξεχώρισαν οι 4.100 άμεσες θέσεις απασχόλησης υψηλής κατάρτισης (48% γυναίκες), τα 520 προγράμματα υποστήριξης για 90.000 ασθενείς, οι 1.400 και πλέον κλινικές μελέτες που έδωσαν πρώιμη πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες σε χιλιάδες ασθενείς, αλλά και οι 87 καινοτόμες θεραπείες που αναμένονται τα προσεχή χρόνια στην Ελλάδα.
Επίσης, έγινε λόγος για τα 740 προγράμματα εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας με 480.000 ωφελούμενους πολίτες και τα 100 προγράμματα για την προστασία του περιβάλλοντος με 350.000 ωφελούμενους, ενώ υπήρξε ξεχωριστή αναφορά στη συμβολή των καινοτόμων φαρμακευτικών εταιριών στην αντιμετώπιση της πρόσφατης πανδημίας COVID-19 μέσω καινοτόμων εμβολίων και θεραπειών. Τέλος, επισημάνθηκε πως κατά την περίοδο 2019-2021, οι εταιρείες μέλη του PIF έχουν συνεισφέρει σχεδόν €4 δις. στην Ελληνική οικονομία με τη μορφή άμεσων εισφορών μέσω υποχρεωτικών επιστροφών, ποσό που αντιστοιχεί στο 1.8% του ΑΕΠ.
Επένδυση…
«Εξελίξεις που δεν μπορούσαμε καν να διανοηθούμε πριν από λίγα μόλις χρόνια έχουν συντελεστεί χάρη στην επένδυση στην καινοτομία», επισήμανε ο κ. Κωτσιόπουλος για να συμπληρώσει: «Ακόμα και οι εντυπωσιακοί αριθμοί που βλέπουμε δεν φτάνουν για να συλλάβουμε το μέγεθος του θετικού αποτυπώματος σε όλες του τις διαστάσεις. Ας σκεφτούμε για παράδειγμα τις εξοικονομήσεις που προκύπτουν χάρη στην φαρμακευτική καινοτομία για το υγειονομικό σύστημα από τη μείωση της ανάγκης περίθαλψης, εντατικής νοσηλείας και χειρουργείων ή από τη χρήση δεδομένων και τις δυνατότητες εκπαίδευσης επαγγελματιών υγείας».
Στην καταληκτική της τοποθέτηση, η κ. Μπαρμπετάκη ανέδειξε την ανάγκη να προστατευθεί όλο αυτό το πλαίσιο των ανεκτίμητων ωφελειών που προκύπτουν από την καινοτομία με την ουσιαστική οικοδόμηση ενός περιβάλλοντος που θα ευνοεί την βιωσιμότητα, την επιχειρηματική προβλεψιμότητα και την γόνιμη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων. Όπως υπογράμμισε: «Η σοβαρότερη πρόκληση για τη βιωσιμότητα της καινοτομίας στο χώρο της υγείας αφορά στις υποχρεωτικές επιστροφές που ζητούνται από τις εταιρείες, οι οποίες είναι ήδη οι υψηλότερες στην Ευρώπη και αναμένεται να φτάσουν στο 58% μέχρι το 2026. Ήδη, το 2022 αυτό το ποσοστό εκτοξεύθηκε σχεδόν στο 70% για φάρμακα και θεραπείες που σώζουν ζωές και είναι απαραίτητα για τους ασθενείς, στα οποία περιλαμβάνονται αυτά που εντάσσονται στις κατηγορίες 1A, 1B, και τα ενδονοσοκομειακά. Η ενίσχυση της κρατικής χρηματοδότησης για το φάρμακο, οι διαρθρωτικές αλλαγές και η διεύρυνση της πρόσβασης των ασθενών στην καινοτομία πρέπει να αποτελέσουν άμεσες πολιτικές προτεραιότητες», συμπλήρωσε.
Το αποτύπωμα της καινοτομίας
Ο Christian Rodseth, αντιπρόεδρος του ΔΣ του PIF, επισήμανε: «Χρειάζονται 10 έως 15 χρόνια και περίπου 2 δισεκατομμύρια δολάρια για να αναπτυχθεί ένα επιτυχημένο φάρμακο. Είναι λοιπόν καθοριστικής σημασίας η προσπάθεια αυτή να υποστηριχθεί από όλους έτσι ώστε το ανεκτίμητο αποτύπωμα της καινοτομίας στη Δημόσια Υγεία που παρουσιάζουμε σήμερα, να διατηρηθεί και να πολλαπλασιαστεί στο μέλλον προς όφελος των Ελλήνων ασθενών, της οικονομίας και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου».
Ο κ. Δημήτρης Κοντοπίδης, European Lung Foundation Chair και Υπεύθυνος τομέα ψηφιακής υγείας της Ένωσης Ασθενών Ελλάδας επισήμανε: «Αν με ρωτούσε κάποιος, θα έλεγα πως καινοτομία είναι περισσότερες ποιοτικές μέρες ζωής, αποφυγή ταλαιπωρίας, αποφυγή πόνου και επιβίωση. Χάρη στην καινοτομία σήμερα είμαι ζωντανός και είμαι μπροστά σας. Αν πάω λίγο πίσω, το προσδόκιμο ζωής για ένα παιδί με κυστική ίνωση τη δεκαετία του ’80 ήταν στα 20 έτη.
Αν δώσεις σε ένα παιδί, σε έναν έφηβο αυτήν την πληροφορία, μάλλον θα έχει άρνηση για τα πάντα και κάπως έτσι ήμουνα κι εγώ. Και κάπως έτσι ήταν όλοι οι ασθενείς με κυστική ίνωση ή σπάνιες παθήσεις γιατί στις σπάνιες παθήσεις οι περισσότεροι ασθενείς είναι παιδιά καθώς έχουμε έλλειψη σε καινοτόμες θεραπείες. Καινοτομία τότε λοιπόν σήμαινε, για την περίπτωση της κυστικής ίνωσης, να γίνει η ενδοφλέβια αντιβίωση εισπνεόμενη αντιβίωση. Άρα η καινοτομία τότε μας προσέφερε λιγότερο πόνο και λιγότερη ταλαιπωρία στο νοσοκομείο. Λίγο αργότερα η καινοτομία σήμαινε τα εισπνεόμενα αντιβιοτικά να είναι στην τσέπη μας.
Παρόλα αυτά, οι προγνώσεις για τους ασθενείς δεν ήταν καλές και το 2012 είχαμε μετρήσει ότι χάναμε έναν ασθενή το μήνα και σε πολύ νεαρές ηλικίες. Το 2019 κυκλοφόρησε μια επαναστατική καινοτόμα θεραπεία η οποία είχε πολλαπλάσια εκθετική απόδοση στα οφέλη για τους ασθενείς. Μια καινοτομία που μας προσέφερε τη δυνατότητα να ονειρευόμαστε, να κάνουμε οικογένειες, να εργαζόμαστε συμμετέχοντας στο ΑΕΠ της χώρας, να γλιτώνουμε κόστη από τα νοσοκομεία και το κράτος.
Άρα η επένδυση στην καινοτομία για εμάς είναι πλούτος, είναι μέρες ζωής και ευχαριστούμε τις φαρμακευτικές εταιρείες που τολμούν και ρισκάρουν για να φέρουν κάτι καινοτόμο και δεν παραμένουμε στις υπάρχουσες λύσεις. Τα τελευταία 20 χρόνια έχουν κυκλοφορήσει αν θυμάμαι καλά πάνω από 450 νέες, καινοτόμες θεραπείες συνολικά και θέλουμε να υπάρχει χώρος και για τις άλλες παθήσεις. Συχνά στο δημόσιο διάλογο κυριαρχεί η συζήτηση για το ποιο είναι το κόστος, αλλά σε αυτήν τη συζήτηση δεν συνυπολογίζεται το γεγονός ότι με τις καινοτόμες θεραπείες γλιτώνεις νοσηλείες, γλιτώνεις κόστος προσωπικού, ενώ οι ασθενείς είναι πλέον λειτουργικοί».
Απαιτούνται κριτήρια
Στη συνέχεια, ο κ. Γιώργος Καπετανάκης, Πρόεδρος του Δ. Σ. της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου (ΕΛΛΟΚ) αναφέρθηκε σε παραδείγματα ασθενών για να αναδείξει τα οφέλη που φέρνει η καινοτομία αλλά και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει τονίζοντας: «Η καινοτομία, για να έχει αξία για εμάς τους ασθενείς πρέπει να πληροί κάποια κριτήρια. Το πρώτο είναι να προωθεί την ασθενοκεντρικότητα μέσα από την διεπιστημονική προσέγγιση, όπως συμβαίνει με τις κλινικές μελέτες. Το δεύτερο είναι η βελτίωση στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων και επιμήκυνση του χρόνου ζωής. Το τρίτο κριτήριο είναι πως για να έχει αξία η καινοτομία πρέπει να είναι διαθέσιμη σε όλους και δυστυχώς δεν είναι διαθέσιμη αυτή τη στιγμή στο βαθμό που θα έπρεπε να είναι». Με αφορμή τη συζήτηση γύρω από τα προγράμματα υποστήριξης ασθενών και τις εκστρατείες ενημέρωσης, συμπλήρωσε:
«Είναι πολύ σημαντική η συνεργασία που έχουμε με όλες τις εταιρείες, οι οποίες, προωθώντας προγράμματα υποστήριξης ασθενών και εκστρατείες ενημέρωσης συμβάλλουν στην εγγραματοσύνη των ασθενών. Είναι πολύ σημαντικό να εγείρουμε την ευαισθητοποίηση του κόσμου. Σε αυτό το πεδίο υπάρχει χώρος για σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και έχουμε δει ήδη κάποια παραδείγματα όπως πρόσφατα το «ΟΙΚΟΘΕΝ».
Τέτοιες πρωτοβουλίες αποδεικνύουν ότι υπάρχει πρόοδος και οι εξελίξεις ωθούνται προς μια περισσότερο ασθενοκεντρική προσέγγιση. Παράλληλα, προκύπτουν πολλαπλά οφέλη και εξοικονομήσεις για το υγειονομικό σύστημα. Συχνά οι καινοτομίες προσφέρουν οφέλη που αφορούν στον άνθρωπο και τη ζωή του και τελικά δεν αποτιμώνται και όταν μιλάμε για το κόστος των φαρμάκων χάνουμε ένα σημαντικό κομμάτι εξοικονομήσεων. Θα πρέπει συνεπώς για να μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε την καινοτομία, να υπάρξει ο ανάλογος δημοσιονομικός χώρος, να βρούμε τρόπους και χώρο να χρηματοδοτήσουμε την έρευνα και την καινοτομία, τις κλινικές μελέτες, να αξιοποιηθούν προτάσεις για νέα χρηματοδοτικά εργαλεία που πρέπει να τα δούμε σοβαρά και πρέπει να αυξηθεί και η χρηματοδότηση γιατί πλέον δεν γίνεται διαφορετικά. Πρέπει όλοι μαζί, συνεργατικά, να δούμε πώς θα αντιμετωπίσουμε την επόμενη μέρα. Υπάρχουν και λύσεις και προτάσεις».
Έγκριση φαρμάκων
Από την πλευρά της, η κ. Ελευθερία Χατζημιχαήλ, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αιματολογίας, του τμήματος Ιατρικής Σχολής, της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων εστίασε στα οφέλη των κλινικών μελετών: «Δεν έχουμε όλοι αντιληφθεί πόσο σημαντικές είναι οι κλινικές μελέτες, διότι κάθε κλινική μελέτη οδηγεί ουσιαστική στην έγκριση ενός νέου φαρμάκου. Κάθε φάρμακο που οποιοσδήποτε από εμάς έχει πάρει, το πήρε γιατί το φάρμακο αυτό πέρασε όλα τα στάδια των κλινικών μελετών με επιτυχία και μετά έλαβε έγκριση από τις ρυθμιστικές αρχές. Είμαστε χαρούμενοι που έχουμε πολλές θεραπευτικές επιλογές, αλλά θέλουμε κι άλλες. Έχουμε πολλούς ασθενείς που δεν μπορούμε να τους βοηθήσουμε όσο θα θέλαμε είτε αντιμετωπίζουν σπάνια νοσήματα, είτε ένα ανοσολογικό νόσημα, είτε πάσχουν από καρκίνο.
Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό μέσα από τις κλινικές μελέτες να προκύψουν εγκρίσεις νέων φαρμάκων. Παράλληλα, μέσω των μελετών οι ασθενείς έχουν πολύ γρήγορη πρόσβαση στα νέα φάρμακα, μέσα σε ένα πολύ ασφαλές περιβάλλον ενός εξειδικευμένου ιατρικού κέντρου με εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό όπου θα ακολουθείται ένα πολύ αυστηρό πρωτόκολλο για όλα. Αλλά και για εμάς τους γιατρούς τα οφέλη είναι πολλά. Υπάρχει μεγάλη ηθική ικανοποίηση, για τη μικρή συμβολή του καθενός μας στην πρόοδο της επιστήμης. Όλες οι καινοτομίες πρέπει να δοκιμαστούν πρώτα στο πλαίσιο μιας κλινικής μελέτης για να δούμε αν είναι πρώτον ασφαλείς και δεύτερον αποτελεσματικές. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικές οι κλινικές μελέτες για όλους. Τους ασθενείς, τους γιατρούς, αλλά και το κοινωνικό σύνολο».
Συμψηφισμός επενδύσεων
Στο ίδιο θέμα στάθηκε και η Agata Jakoncic, Μέλος Δ.Σ. PIF, και Διευθύνουσα Σύμβουλος MSD για Ελλάδα, Κύπρο & Μάλτα, σχολιάζοντας το πλήθος των επενδύσεων που έχουν πραγματοποιηθεί σε κλινικές μελέτες τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα: «Πριν από μερικά χρόνια δεν πραγματοποιούνταν πολλές κλινικές μελέτες στη χώρα. Η πρόσφατη αύξηση των Κλινικών Δοκιμών, αποτελεί αφενός ψήφο εμπιστοσύνης στο επιστημονικό δυναμικό της χώρας αφετέρου δίνει ώθηση στην εθνική οικονομία. Ωστόσο, το να πείσεις μεγάλους Οργανισμούς να διεξάγουν κλινικές δοκιμές εδώ είχε αρκετές προκλήσεις, κυρίως λόγω των δυσμενών φορολογικών συνθηκών.
Η οικοδόμηση εμπιστοσύνης με μεγάλες εταιρίες πήρε χρόνο αλλά τα καταφέραμε και προσελκύσαμε κλινικές δοκιμές, συμβάλλοντας στην επιστημονική φήμη της χώρας μας. Πρέπει να πω ότι η οικοδόμηση εμπιστοσύνης δεν επιτυγχάνεται σε μια νύχτα, αντιθέτως χρειάζεται πολλά χρόνια. Παρά τον αρχικό μας ενθουσιασμό σχετικά με τον συμψηφισμό των επενδύσεων με το clawback, τα αποτελέσματα απείχαν πολύ των προσδοκιών μας. Ο συμψηφισμός τελικά υπήρξε ελάχιστος. Εμείς πιστεύουμε ότι οι προσπάθειες μας ήταν πετυχημένες και δείξαμε τι μπορούμε να καταφέρουμε έχοντας καλή διάθεση, αφοσίωση και εμπιστοσύνη. Ωστόσο, η ευθύνη για τη διασφάλιση της συνέχισης των κλινικών δοκιμών στην Ελλάδα εκτείνεται πλέον πέρα από εμάς –είναι μια συλλογική προσπάθεια που περιλαμβάνει τόσο τον ιδιωτικό τομέα όσο και την κυβέρνηση.
Εγκρίσεις…
Η κ. Έλενα Χουλιάρα, Μέλος ΔΣ PIF, και Πρόεδρος και Διευθύνουσα Σύμβουλος AstraZeneca Ελλάδας & Κύπρου απάντησε σε ερώτηση σχετικά με την προοπτική των νέων, καινοτόμων σκευασμάτων που αναμένονται την επόμενη διετία: «Η εκτίμηση για τα 87 νέα σκευάσματα που αναμένονται στο προσεχές μέλλον βασίζεται σε στοιχεία που έχουμε συλλέξει από τις εταιρείες-μέλη μας. Προφανώς πρόκειται για σκευάσματα που είτε έχουν πάρει ήδη έγκριση είτε έχουν κατατεθεί φάκελοι και οι εταιρείες περιμένουν να εγκριθούν με αρκετά μεγάλο βαθμό σιγουριάς -πάντα μιλάμε για εγκρίσεις σε Ευρωπαϊκό επίπεδο από τον ΕΜΑ.
Αυτό που υποστηρίζουμε σήμερα εμείς είναι πως πρέπει να βρεθεί τρόπος να έρθουν αυτά τα 87 σκευάσματα στην Ελλάδα, γιατί είναι σκευάσματα που έχουν αξία και θα φέρουν οφέλη στους ασθενείς. Δεν είναι σίγουρο όμως ότι θα μπορέσουν οι εταιρείες να φέρουν και τα 87, όταν για παράδειγμα στο νοσοκομειακό κανάλι, ειδικά για τα πλέον καινοτόμα φάρμακα, αν συνεχιστεί η ίδια πορεία χωρίς καμιά ουσιαστική παρέμβαση, θα έχουμε υποχρεωτικές επιστροφές της τάξης του 80-85%. Γίνεται κατανοητό ότι για να έρθει ένα νέο σκεύασμα, θα πρέπει και η Πολιτεία να είναι αποφασισμένη να το αποζημιώσει».
Καινοτομία φαρμάκων
Τέλος, η κ. Υβόνη Παπαστελάτου, Μέλος ΔΣ PIF, και Πρόεδρος & Διευθύνουσα Σύμβουλος/Γενική Διευθύντρια Ειδικής Φροντίδας Sanofi Ελλάδας & Κύπρου, αναφέρθηκε στην ανάγκη να αξιολογηθούν και τα έμμεσα οφέλη των καινοτόμων φαρμάκων: «Είναι ένα θέμα που κυρίως έχει ανθρώπινη διάσταση, γιατί δεν πρέπει να μιλάμε μόνο για την καινοτομία των φαρμάκων, αλλά πρωτίστως πρέπει να μιλάμε για την επίδραση αυτής της καινοτομίας στις ζωές των ανθρώπων, των ασθενών. Θα πρέπει να μπορούμε να μετρήσουμε ποιο είναι και το έμμεσο όφελος της καινοτομίας, δηλαδή τι σημαίνει καινοτομία ως προς τη νοσηλεία, πώς επιδρά στο να παραμένει ένας άνθρωπος παραγωγικός, πώς αποτυπώνεται σε εργατοώρες, πόσο σημαντικό είναι το να νοιώθει ο ασθενής καλά.
Γιατί το να αισθάνεται κάποιος ότι είναι ασθενής, δεν είναι όμορφο ούτε μακροπρόθεσμα βιώσιμο. Πρέπει να βοηθήσουμε, ακόμα κι αν υπάρχει κάποιο νόσημα, να απαλύνεται η αίσθηση της ασθένειας στην καθημερινότητα του ασθενή. Αυτή είναι μία προοπτική του οφέλους της καινοτομίας, η οποία δεν πρέπει να βγαίνει από την εξίσωση. Είναι η ταύτιση της καινοτομίας με την ελπίδα και το μέλλον, μία θεώρηση που την οφείλουμε όλοι στους ασθενείς, και σε αυτό είναι και η Πολιτεία αρωγός.
Θέλουμε λοιπόν να ποσοτικοποιήσουμε αυτήν την θεώρηση της καινοτομίας, διότι αποδεικνύει, και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό, ότι πέρα του να αντιμετωπίσουμε το σύμπτωμα και να μπορέσουμε να μετατρέψουμε μια νόσο που μέχρι τώρα δεν είχε θεραπεία σε χρόνια νόσο, θα πρέπει να μπορέσουμε να καταγράψουμε και να μετρήσουμε και το έμμεσο όφελος που προκύπτει από την καινοτομία. Υπάρχουν παραδείγματα, έχουν γίνει μελέτες, θέλουμε να τις αναδείξουμε ακόμα πιο πολύ, με γνώμονά μας την περαιτέρω βελτίωση της ποιότητα ζωής των ασθενών».
Από αριστερά: Ελευθερία Χατζημιχαήλ, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αιματολογίας, τμήμα Ιατρικής Σχολής, Σχολή Επιστημών Υγείας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Γιώργος Καπετανάκης, Πρόεδρος ΕΛΛΟΚ, Δημήτρης Κοντοπίδης, European Lung Foundation Chair & Υπεύθυνος τομέα ψηφιακής υγείας της Ένωσης Ασθενών Ελλάδας, Ιωάννης Κωτσιόπουλος, Γενικός Διευθυντής PIF
Από αριστερά: Έλενα Χουλιάρα, Μέλος ΔΣ PIF, Πρόεδρος και Διευθύνουσα Σύμβουλος AstraZeneca Ελλάδας & Κύπρου, Υβόνη Παπαστελάτου, Μέλος ΔΣ PIF, Πρόεδρος & Διευθύνουσα Σύμβουλος, Γενική Διευθύντρια Ειδικής Φροντίδας Sanofi Ελλάδας & Κύπρου Α.Ε., Christian Rodseth, Αντιπρόεδρος ΔΣ PIF, Αντιπρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Janssen Ελλάδος, Πολωνίας & Ρουμανίας, Λαμπρίνα Μπαρμπετάκη, Πρόεδρος ΔΣ PIF, Διευθύνουσα Σύμβουλος και Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου (ΔΣ) της AbbVie Φαρμακευτικής Ελλάδας, Κύπρου & Μάλτας, Ιωάννης Κωτσιόπουλος, Γενικός Διευθυντής PIF, Agata Jakoncic, Μέλος Δ.Σ. PIF, Διευθύνουσα Σύμβουλος MSD για Ελλάδα, Κύπρο & Μάλτα
