ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΚΟΣΜΑΣ ΖΑΚΥΝΘΙΝΟΣ
Δρ. Σταματούλα Τσικρικά
Πνευμονολόγος-Φυματιολόγος ΓΝΘΑ ΣΩΤΗΡΙΑ, Πρόεδρος Ομάδας Προαγωγής Υγείας, Ιατρικής Εκπαίδευσης και Διακοπής Καπνίσματος Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας, Πρόεδρος Ένωσης Πνευμονολόγων Ελλάδας
Για την πολύ μεγάλη πίεση που έχουν ήδη δεχθεί τα συστήματα υγείας σε ολόκληρο τον πλανήτη λόγω των αλλεπάλληλων πανδημικών κυμάτων του κορωνοϊού, τους «ήρωες» με τις άσπρες ποδιές, που παρέμειναν «εγκλωβισμένοι» σε δυσμενείς εργασιακές συνθήκες, αλλά και για τις οικειοθελείς παραιτήσεις συναδέλφων από το ΕΣΥ μιλά στο The Doctor η Δρ. Σταματούλα Τσικρικά.
Kυρία Τσικρικά, για ακόμα μια χρονιά εισερχόμαστε στη χειμερινή περίοδο με αυξημένα κρούσματα κορωνοϊού και γρίπης. Πέρα από τις συστάσεις της Επιτροπής Εμβολιασμού σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, διαπιστώνεται αυξημένη ανάγκη για θωράκιση των πολιτών;
Έχοντας διανύσει περίπου 3.5 επώδυνα έτη από την έναρξη της πανδημίας, ο προληπτικός εμβολιασμός του αναπνευστικού ειδικά στις ευάλωτες και ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού είναι επίκαιρος όσο ποτέ. Η διασφάλιση και διατήρηση ενός υψηλού επιπέδου αναπνευστικής υγείας είναι ιδιαίτερα σημαντική ιδιαίτερα για τους ασθενείς με χρόνια αναπνευστικά νοσήματα οι οποίοι θα πρέπει να εκτιμώνται και να αξιολογούνται τακτικά από τους Πνευμονολόγους-Φυματιολόγους, αφού η πιθανή καθυστέρηση ή η παράλειψη της επίσκεψης τους μπορεί να οδηγήσει σε επιβάρυνση και μη αναστρεπτή βλάβη.
Ήδη ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) προειδοποιεί τους ειδικούς για πιθανή «τριδημία» αναπνευστικών ιών, δηλαδή της εποχικής γρίπης, του αναπνευστικού συγκυτιακού ιού (RSV) και του κορωνοϊού. Οι συγκεκριμένοι αναπνευστικοί ιοί μεταδίδονται με πολύ συναφή τρόπο και παρουσιάζουν παρόμοια συμπτωματολογία με μεγαλύτερη επίπτωση σε νοσηρότητα και σε θνητότητα στις ευαίσθητες και ευάλωτες ομάδες πληθυσμού.
Στη χώρα μας ο αντιγριπικός εμβολιασμός λαμβάνει χώρα συνήθως αρχές Νοεμβρίου κάθε έτους, εναρμονιζόμενος με τις ανάλογες επιδημιολογικές και κλιματολογικές συνθήκες. Το εμβόλιο δύναται να επάγει ανοσία σε ικανοποιητικά επίπεδα, εφόσον εμπεριέχει το στέλεχος που κυκλοφορεί στην κοινότητα, με τα αντισώματα να αυξάνονται σταδιακά περίπου δύο με τρεις εβδομάδες μετά την λήψη και την προστασία να διαρκεί συνήθως 4-9 μήνες, ανάλογα με το ανοσοποιητικό σύστημα του εμβολιαζόμενου ατόμου.
Ήδη στην ελληνική αγορά κυκλοφορούν 6 τετραδύναμα εμβόλια, με 2 από αυτά να περιέχουν το ανοσοενισχυμένο στέλεχος, με σύσταση από την Εθνική Επιτροπή Εμβολίων να χορηγηθούν στα άτομα άνω των 60 ετών. Επίσης καλούνται σε ετήσιο εμβολιασμό τα άτομα που πάσχουν από χρόνια αναπνευστικά, καρδιαγγειακά, μεταβολικά νοσήματα, έγκυες γυναίκες ανεξαρτήτως ηλικίας κύησης, λεχωίδες και θηλάζουσες, άτομα με παχυσαρκία (Δείκτη Μάζας Σώματος>40kg/m2), άτομα που βρίσκονται σε στενή επαφή με παιδιά μικρότερα των 6 μηνών ή φροντίζουν άτομα με υποκείμενα νοσήματα, οι κλειστοί πληθυσμοί, καθώς και το υγειονομικό προσωπικό. Οι συχνότερες ανεπιθύμητες ενέργειες αφορούν σε ευαισθησία, ερυθρότητα και ήπιο οίδημα στο σημείο εμβολιασμού, πυρέτιο, κεφαλαλγία και μυαλγίες, οι οποίες υποχωρούν μετά από μία έως δύο ημέρες μετά τη χορήγηση.
Οι κύριοι αιτιολογικοί παράγοντες πρόκλησης της συχνότερης λοίμωξης του κατώτερου αναπνευστικού αποτελούν τα βακτήρια, οι μύκητες και οι ιοί. Ως το πλέον κοινό παθογόνο έχει καταγραφεί ο πνευμονιόκοκκος, ένα βακτήριο με περισσότερους από 90 ορότυπους το οποίο έχει επιφέρει μόνο για το έτος 2021, περισσότερους από 2.5 εκατομμύρια θανάτους, από τους οποίους οι 672.000 αφορούσαν παιδιά προσχολικής ηλικίας.
Ο εμβολιασμός κατά του πνευμονιόκκοκου προφυλάσσει από τον στρεπτόκοκκο της πνευμονίας, έναν μικροοργανισμό ικανό να προκαλεί αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα, κυρίως στις σοβαρές μορφές νόσησης όπως είναι η μηνιγγίτιδα και η σηψαιμία. Μεταδίδεται μέσω των μολυσμένων σταγονιδίων τα οποία μεταφέρονται με το βήχα, το φτέρνισμα, καθώς και με την στενή επαφή με άτομο που έχει μολυνθεί. Οι πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις εκδηλώνονται περισσότερο συχνά κατά τη χειμερινή περίοδο λόγω συγχρωτισμού και κλιματικών συνθηκών, αλλά κατά την αρχή της εαρινής περιόδου. Κατά συνέπεια, ο εμβολιασμός μας έναντι του πνευμονιόκκοκου μπορεί να γίνει ολοετής και είναι απόλυτα ασφαλής. Η ενεργητική ανοσοποίηση μέσω του πνευμονιοκοκκικού εμβολιασμού κατέχει σημαίνουσα θέση στη μείωση των ποσοστών αντιβιοτικής αντοχής στα ευρέως χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά και πιο ειδικά στη χώρα μας, όπου η κατάχρηση και λανθασμένη λήψη αντιβιοτικών αποτελεί μια συνήθη πρακτική.
Σύμφωνα με τα πρόσφατα επιδημιολογικά στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τον Έλεγχο και την Πρόληψη Νοσημάτων, οι δέκα συχνότεροι ορότυποι στη διεισδυτική πνευμονιοκοκκική νόσο ανεξαρτήτου ηλικίας καταγράφηκαν οι 3, 8, 22F, 19A, 7F, 12F, 1, 9N, 15A και 24F που αντιστοιχούσαν περίπου στο 56% των στελεχών που ταυτοποιήθηκαν. Τα συζευγμένα και τα πολυσακχαριδικά εμβόλια αποτελούν τους δύο τύπους πνευμονιοκοκκικών εμβολίων που κυκλοφορούν στη χώρα μας.
Αν και οποιοσδήποτε δύναται να προσβληθεί από την πνευμονιοκοκκική νόσο, τα παιδιά κάτω των 2 ετών, οι ενήλικες άνω των 65 ετών και τα ανοσοκασταλμένα άτομα είναι εκείνοι που κινδυνεύουν περισσότερο.
Όσον αφορά τον αναπνευστικό συγκυτιακό ιό (RSV), φαίνεται από τα τελευταία παγκόσμια επιδημιολογικά δεδομένα ότι, αποτελεί μια σύγχρονη υγειονομική πρόκληση. Ποιοι οι κίνδυνοι και πως αναγνωρίζουμε τα κλινικά συμπτώματα;
Όσον αφορά τον αναπνευστικό συγκυτιακό ιό (RSV), φαίνεται από τα τελευταία παγκόσμια επιδημιολογικά δεδομένα ότι αποτελεί μια σύγχρονη υγειονομική πρόκληση, αφού μεταδίδεται ταχύτατα, δύναται να επαναμολυνθεί το ίδιο άτομο πολλές φορές, ενώ παρουσιάζει υψηλά ποσοστά νοσηρότητας στα βρέφη και στα μικρά παιδιά κατά τους χειμερινούς μήνες. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο RSV μπορεί να προσβάλει τα άτομα κάθε φύλου και ηλικίας, με τα άτομα άνω των 60 ετών να είναι περισσότερο επιρρεπή στη λοίμωξη.
Τα κλινικά συμπτώματα ομοιάζουν με εκείνα του κοινού κρυολογήματος, για παράδειγμα πυρετός, ρινική καταρροή, φαρυγγίτιδα, βήχας, αδυναμία και καταβολή, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις που δύναται να εμφανιστούν σοβαρές μορφές πνευμονίας και να απαιτηθεί νοσηλεία. Πλέον, υπάρχει η δυνατότητα ενεργητικής ανοσοποίησης μέσω του εμβολιασμού, η οποία έχει λάβει ήδη έγκριση από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), με ένα από τα δύο σκευάσματα που περιέχουν την τροποποιημένη έκδοση της γλυκοπρωτεΐνης επιφάνειας σύντηξης, να είναι ήδη είναι διαθέσιμο και στη χώρα μας. Η ανοσολογική προστασία του εμβολιασμού διαρκεί συνήθως έξι μήνες, αν και έγκειται στην δυνατότητα του εκάστοτε εμβολιαζόμενου οργανισμού να παράγει τα αντίστοιχα αντισώματα.
Τέλος, το άμεσο χρονικό διάστημα θα δοθεί η δυνατότητα χορήγησης στον γενικό πληθυσμό, το προσαρμοσμένο και επικαιροποιημένο μονοδύναμο εμβόλιο έναντι της λοίμωξης Covid-19 σύμφωνα με τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και των συστάσεων της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών. Στόχος, η πρόωρη αντιμετώπιση της επιδημιολογικής εξέλιξης και μείωσης της διασποράς του ιού στην κοινότητα, αυξάνοντας το εύρος της ανοσίας έναντι στις κυρίαρχες και στις αναδυόμενες παραλλαγές, προστατεύοντας πρώτα από όλα τις ευαίσθητες και ευάλωτες ομάδες πληθυσμού.
Οι επιστήμονες προειδοποιούν για έξαρση αναπνευστικών ιώσεων και ζητούν τη λήψη μέτρων για να ενισχυθεί η προστασία του πληθυσμού και να μειωθεί η πίεση στο σύστημα υγείας. Η τριδημία θα δοκιμάσει τις αντοχές του ΕΣΥ;
Κάτι που πρέπει να γίνει κατανοητό τόσο σε επιτελικό επίπεδο πολιτικής και διαχείρισης της Δημόσιας Υγείας όσο και στον γενικό πληθυσμό, είναι ότι μια πιθανή «τρίδυμη» πανδημία θα δοκιμάσει για ακόμα μία φορά στο έπακρο τις αντοχές του συστήματος υγείας λόγω της μαζικής προσέλευσης και αναζήτησης ιατρικών υπηρεσιών, και κατά συνέπεια θα μειώσει την αποδοτικότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών υγείας, με κόστος το οποίο θα προσμετράται όχι μόνο σε υλικοτεχνικούς πόρους αλλά και σε ανθρώπινες ζωές.
Πιο συγκεκριμένα, με την πολύ μεγάλη πίεση που έχουν ήδη δεχθεί τα συστήματα υγείας σε ολόκληρο τον πλανήτη λόγω των αλλεπάλληλων πανδημικών κυμάτων του κορωνοϊού, η έννοια του συνδρόμου της επαγγελματικής κόπωσης ή burn – out για τους επαγγελματίες υγείας έχει διαπιστωθεί και καταγραφεί σε πολλαπλές επιστημονικές έρευνες και μελέτες σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά και στην χώρα μας.
Αν και αρχικά οι επαγγελματίες υγείας είχαν θεωρηθεί οι «ήρωες» με τις άσπρες ποδιές, τα δεδομένα δεν φαίνεται να έχουν βελτιωθεί σημαντικά όσον αφορά τις εργασιακές συνθήκες, απότοκες των διαχρονικών παθογενειών του συστήματος. Οι οικειοθελείς παραιτήσεις συναδέλφων από το ΕΣΥ καταγράφονται πλέον σε ανησυχητικό βαθμό, κυρίως στις άγονες και επαρχιακές δομές υγείας, αφού οι περισσότεροι θεωρούν ότι δεν μπορούν να προσφέρουν την απαραίτητη και ασφαλή φροντίδα υγείας στους ασθενείς κατά την άσκηση της καθημέρα ιατρικής πράξης.
Επιπρόσθετα, οι χαμηλές οικονομικές απολαβές συγκριτικά με τις αντίστοιχες αμοιβές των συναδέλφων σε όμορες χώρες, καθώς και η αυξημένη φορολόγηση αποτελούν σημαντικούς μη ελκυστικούς παράγοντες παραμονής, όχι μόνο στο δημόσιο σύστημα υγείας, αλλά ακόμη και στη χώρα. Δυστυχώς, το ποσοστό των νέων γιατρών που μετά την ολοκλήρωση των βασικών σπουδών, επιλέγει να συνεχίσει την ειδικότητα και την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος στο εξωτερικό, αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία έτη.
Ακόμα και τώρα, επιτακτική ανάγκη αποτελεί η επάνδρωση όλων των δομών υγείας σε κάθε βαθμίδα με σκοπό την μέγιστη φροντίδα και παροχή υγείας στους πάσχοντες, αλλά και τη δυνατότητα σχεδιασμού, οργάνωσης και υλοποίησης προγραμμάτων προαγωγής της υγείας που διαφαίνεται ότι θα αποτελέσουν την μοναδική λύση επιβίωσης των συστημάτων υγείας, αφού η θεραπεία και η αποκατάσταση πολλαπλών παθήσεων στοιχίζει τα πολλαπλάσια σε σχέση με την πρόληψη.
Ποια η στάση του γενικού πληθυσμού απέναντι στα εμβόλια, ιδιαίτερα μετά την μακρά περίοδο αβεβαιότητας που προκάλεσε η πανδημία;
Η εμφάνιση της λοίμωξης Covid-19 άλλαξε αιφνίδια την καθημερινότητα ολόκληρης της ανθρωπότητας σε κάθε μεριά του πλανήτη. Νέες πρακτικές και συμπεριφορές όπως οι μάσκες, τα αντισηπτικά και η αποφυγή της στενής σωματικής επαφής αποτέλεσαν τους τα πρωτογενή μέτρα πρόληψης της διασποράς του κορωνοϊού. Παράλληλα, και ενώ για πρώτη φορά καταγράφηκε τόση μεγάλη διάδοση ανάμεσα στην ιατρική πληροφορία και στην ανταλλαγή των βέλτιστων πρακτικών σε επίπεδο παγκόσμιας επιστημονικής έρευνας και δεδομένων, φαινόμενα όπως η συνωμοσιολογία και η διάδοση ψευδών ειδήσεων καταμετρούν εκατομμύρια υποστηρικτές με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται ακόμα περισσότερο η εφαρμογή των ήδη καθιερωμένων μέτρων προστασίας της Δημόσιας Υγείας, όπως για παράδειγμα η πρόθεση των πολιτών ακόμα και στον προληπτικό εμβολιασμό νοσημάτων.
Είναι πλήρως κατανοητό ότι η περίοδος της πανδημίας επέφερε μεγάλη ψυχολογική πίεση και διατάραξε αναμφισβήτητα την ευρυθμία και ομαλότητα του κοινωνικού γίγνεσθαι, αφήνοντας πίσω της άσχημες μνήμες και αρνητικές επιπτώσεις σε όλα τα επίπεδα. Από τη μια πλευρά, οι επαγγελματίες υγείας κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν πρωτόγνωρες καταστάσεις υγειονομικής κρίσης με βαρέως πάσχοντες χωρίς να διαθέτουν στη φαρέτρα τους στοχευμένη θεραπεία, ενώ από την άλλη, τα επιστημονικά δεδομένα από τις έρευνες κατέφταναν με καταιγιστικούς ρυθμούς με ενίοτε αντικρουόμενα αποτελέσματα τα οποία πιθανόν να δημιουργούσαν σύγχυση και διαφωνίες.
Αν και αναμφισβήτητα, η επιστημονική κοινότητα σημείωσε σημαντικές νίκες ενάντια στον κορωνοϊό, σε ορισμένες κατηγορίες του πληθυσμού, πολύ κακοί σύμβουλοι υπήρξαν ο πανικός, η σύγχυση και η παραπληροφόρηση, οι οποίοι υπονομεύσαν ένα διαρκές άγχος με διαστρέβλωση της πραγματικότητας, οδηγώντας σε κοινωνικά αδιέξοδα και άρνηση οποιαδήποτε διαλόγου.
Κατά την άποψη μου, αυτή η πολύ δύσκολη περίοδος αβεβαιότητας τείνει να κλείσει και τη θέση της να λάβει ένας διαδραστικός ειλικρινής διάλογος ανάμεσα τους επιστήμονες και το ευρύ κοινό, απαλλαγμένος από τις επικοινωνιακές υπερβολές και αστοχίες του πρόσφατου παρελθόντος. Προς την κατεύθυνση θα συμβάλει η παρουσίαση τεκμηριωμένων και διασταυρωμένων στοιχείων μέσα από ανεξάρτητες και άρτια σχεδιασμένες μελέτες θα αποτελέσουν το βασικό συστατικό για την επαναδόμηση της σχέσης εμπιστοσύνης των πολιτών εκ νέου στην πρόληψη, αλλά και οι πρακτικές, καθώς και οι χειρισμοί στην Δημόσια Υγεία της εκάστοτε πολιτειακής ηγεσίας.
Πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη επάνδρωσης των δομών ΠΦΥ με πνευμονολόγους – φυματιολόγους;
Οι νεοδιαμορφούμενες συνθήκες από την πανδημία του κορωνοϊού, έθεσαν την ειδικότητά μας στην πρώτη γραμμή, με τους Πνευμονολόγους-Φυματιολόγους κάθε βαθμίδας και χώρου παροχής υγείας, δημόσιου ή ιδιωτικού, να εργάζονται σκληρά, να στέκονται με ήθος και ενσυναίσθηση δίπλα στους ασθενείς και μέχρι στιγμής να καταγράφουν θετικότατα αποτελέσματα απότοκα τόσο του υψηλού επιστημονικού επιπέδου όσο και της διαχρονικής κλινικής εμπειρίας στα νοσήματα που άπτονται του αναπνευστικού συστήματος. Είναι γεγονός ότι οι πνευμονολόγοι έθεσαν εαυτό από τους πρώτους στη «μάχη» κατά του νέου ιού αφού το αναπνευστικό σύστημα είναι αυτό που βάλλεται συχνότερα και περισσότερο. Επιπρόσθετα, πρωτοπορήσαμε στην ανταλλαγή πληροφοριών και δεδομένων μέσω webinar, δημοσιεύσεων, εκδόσεων οδηγιών και δημιουργία σεμιναρίων με σκοπό τη διάχυση της ορθής ιατρικής πληροφορίας.
Στην παρούσα συγκυρία, ορισμένες από τις βασικές προτεραιότητες της δικής μας ειδικότητας αποτέλεσε η προώθηση της έγκαιρης και έγκυρης ιατρικής πληροφορίας στο ευρύ κοινό, η ανεμπόδιστη πρόσβαση των αναπνευστικών ασθενών για έκτακτα ή χρόνια νοσήματα σε δομές παροχής υπηρεσιών υγείας, η συνεχής εξέλιξη των γνωστικών αντικειμένων της ειδικότητας μας, καθώς και η ανάπτυξη αγαστής συνεργασίας με τις λοιπές ιατρικές ειδικότητες.
Ένα από τα βασικότερα προβλήματα της Πνευμονολογίας-Φυματιολογίας στη χώρα μας, παρότι θεωρείται μία από τις ειδικότητες αιχμής και προσφέρει τα μέγιστα αυτή την περίοδο από το μετερίζι είτε της ιδιωτικής είτε της δημόσιας περίθαλψης, είναι ότι εξακολουθεί να βιώνει την υποστελέχωση και την αποδυνάμωση. Ακόμα και τώρα, επιτακτική ανάγκη αποτελεί η επάνδρωση με ειδικούς του αναπνευστικού όλων των Κέντρων Υγείας αστικού τύπου, των Τοπικών Ιατρείων, των Πολυϊατρείων και των Περιφερικών Ιατρείων στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας.
Επιπρόσθετα, η έλλειψη ενός οργανωμένου δικτύου πρωτοβάθμιας από ειδικούς Πνευμονολόγους και η απουσία στήριξης των ιδιωτών συναδέλφων μέσω συμβάσεων ΕΟΠΥΥ λειτουργούν αρνητικά και δεν επιτρέπουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό τη διαχείριση των ασθενών στην κοινότητα, και κατά συνέπεια την αποφόρτιση των νοσοκομειακών δομών. Εξίσου σημαντικό είναι να αναφερθεί η μη προκήρυξη μόνιμων θέσεων νέων πνευμονολόγων με ειδικές γνώσεις στη διαχείριση των παθήσεων του αναπνευστικού στα νοσοκομεία όλης της χώρας παρά τις αυξημένες ανάγκες.
