ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΚΟΣΜΑΣ ΖΑΚΥΝΘΙΝΟΣ
Ιωάννης Κωτσιόπουλος
Γενικός Διευθυντής στο PhARMA Innovation Forum Greece
Στα 4 δισ. ευρώ ανήλθε την τριετία 2019-2021 η συνεισφορά στην ελληνική οικονομία των εταιρειών μελών του PhARMA Innovation Forum Greece με τη μορφή άμεσων εισφορών μέσω υποχρεωτικών επιστροφών, ποσό που αντιστοιχεί στο 1,8% του ΑΕΠ, όπως σημειώνει ο Ιωάννης Κωτσιόπουλος, Γενικός Διευθυντής του PIF.
Kύριε Κωτσιόπουλε, πρόσφατα αναλάβατε καθήκοντα γενικού διευθυντή στο PhARMA Innovation Forum Greece, κατέχοντας μέχρι πρότινος τη θέση του Γενικού Γραμματέα Υπηρεσιών Υγείας στο Υπουργείο Υγείας. Πόσο θα βοηθήσει πρακτικά η εμπειρία που έχετε αποκομίσει ως λειτουργός του κυβερνητικού μηχανισμού στα αιτήματα του PIF;
Είμαι εξαιρετικά χαρούμενος που μου δόθηκε η δυνατότητα να αναλάβω μια τόσο σημαντική θέση στο PhARMA Innovation Forum Greece, ένα φορέα με σημαντική συνεισφορά στον τομέα της φαρμακευτικής καινοτομίας. Είναι πολύ συναρπαστικές οι εξελίξεις σε αυτόν τον κλάδο, καθώς αναμένονται νέες θεραπείες και ταυτόχρονα επιταχύνεται η βιοϊατρική έρευνα σε επιστημονικά ζητήματα, που ακόμα απασχολούν έντονα την ιατρική κοινότητα. Θα ήθελα λοιπόν να ευχαριστήσω όλα τα μέλη του Δ.Σ. του PIF για την πολύ θερμή υποδοχή, αλλά και την εμπιστοσύνη τους στο πρόσωπό μου.
Αυτό που αποκόμισα τα τελευταία χρόνια από την θέση του Γενικού Γραμματέα είναι ότι ακόμα και κάτω από δύσκολες συνθήκες, όπως αυτές που έθεσε η πανδημία του COVID-19, μπορούμε να προχωρούμε την μεταρρυθμιστική ατζέντα, όταν υπάρχει πολιτική βούληση. Χωρίς να έχω αρμοδιότητα για την φαρμακευτική πολιτική, είχα την τιμή να προωθήσω κομβικές μεταρρυθμίσεις στο χώρο των Νοσοκομείων, όπως για παράδειγμα την ίδρυση του Οργανισμού για την Διασφάλιση της Ποιότητας στην Υγεία (ΟΔΙΠΥ), την μετατροπή της ΕΚΑΠΥ σε ΝΠΙΔ, τον ψηφιακό μετασχηματισμός του ΕΣΥ, την ίδρυση των Τμημάτων Κλινικής Έρευνας στα Νοσοκομεία του ΕΣΥ, την έναρξη της κατ’ οίκον νοσηλείας κ.α. που αναμένεται να παίξουν σημαντικό ρόλο και στην διαμόρφωση της εθνικής πολιτικής για τον φάρμακο.
Δεσμεύομαι λοιπόν να εργασθώ και στο PIF με το ίδιο πάθος για αλλαγή και πιστεύω ότι σύντομα θα είμαστε σε θέση να καταθέσουμε στο δημόσιο διάλογο περισσότερες προτάσεις βασισμένες σε διεθνείς καλές πρακτικές, ώστε να προχωρήσουν με ταχύτητα οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και στον κλάδο του φαρμάκου, που έχει μείνει για καιρό στάσιμος. Σε αυτήν την κατεύθυνση πιστεύω ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε ευρύτερες συμμαχίες με την κοινωνία των πολιτών και με θεσμικούς φορείς και είμαι πεπεισμένος ότι η πολιτεία θα έχει ευήκοα ώτα.
Η δημιουργία μιας δίκαιης, προβλέψιμης και βιώσιμης αγοράς φαρμάκου, που θα είναι φιλική προς τη φαρμακευτική καινοτομία αποτελεί πάγιο αίτημα του PIF. Ποιες οι προτάσεις σας προς το Υπουργείο Υγείας;
Βασική προϋπόθεση για μια δίκαιη, προβλέψιμη και βιώσιμη αγορά φαρμάκου είναι η συνολική αναθεώρηση του πλαισίου της φαρμακευτικής πολιτικής προς την κατεύθυνση της έμπρακτης αναγνώρισης της αξίας της φαρμακευτικής καινοτομίας. Αυτό σημαίνει ότι η φαρμακευτική καινοτομία θα πρέπει να αντιμετωπίζεται όχι ως ένα δημοσιονομικό κόστος –όπως ισχύει σήμερα–, αλλά ως μια επένδυση που έχει σαν αποτέλεσμα μια υγιέστερη κοινωνία και μια παραγωγικότερη οικονομία με αναπτυξιακή δυναμική.
Δυστυχώς, σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία, καθώς έχει παρέλθει ο χρόνος για μακροπρόθεσμες πολιτικές, που θα αποδώσουν σε βάθος χρόνου. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η ραγδαία επιδείνωση του οικονομικού περιβάλλοντος στον κλάδο του φαρμάκου αποτελεί μια άμεση απειλή για την λειτουργία πολλών επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα σήμερα να απαιτείται ένα διαφορετικό μίγμα πολιτικής που πρώτο στόχο θα έχει να διασφαλίσει την βιωσιμότητα του κλάδου, αλλά και την προοπτική να συνεχίσουν οι Έλληνες πολίτες να έχουν ισότιμη πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες, όπως γίνεται σήμερα.
Στο πλαίσιο αυτό, θέτουμε ως άμεση προτεραιότητα την εφαρμογή μέτρων που θα οδηγήσουν σε πραγματική αποκλιμάκωση των υποχρεωτικών επιστροφών που καταβάλλουν οι εταιρίες μέλη του κλάδου. Πιστεύουμε ότι είναι εφικτό να συμφωνηθεί ένας ρεαλιστικός οδικός χάρτης, ώστε το ποσοστό των υποχρεωτικών επιστροφών να μειωθεί δραστικά εντός της τρέχουσας κυβερνητικής θητείας για να απελευθερωθεί μια υπαρκτή επενδυτική δυναμική που θα έχει πραγματικό, πολλαπλασιαστικό όφελος για την υγεία, την κοινωνία και την οικονομία.
Παράλληλα, θεωρούμε απαραίτητη την αύξηση της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης στο πλαίσιο ενός ενιαίου και δίκαιου προϋπολογισμού για την κάλυψη των πραγματικών αναγκών των ασθενών στην Ελλάδα ανάλογα με την αύξηση του ΑΕΠ και προς την κατεύθυνση της σύγκλισης με τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους. Στην ίδια λογική, θα πρέπει να εκλείψουν οι ξαφνικές και απρόβλεπτες αποφάσεις που λαμβάνονται με αποκλειστικό γνώμονα το στενό, βραχυπρόθεσμο δημοσιονομικό όφελος και εκτροχιάζουν ουσιαστικά τον προγραμματισμό των εταιρειών, ενώ η πρόοδος της πλήρους ψηφιοποίησης του υγειονομικού συστήματος και της αξιοποίησης των δεδομένων εντάσσονται επίσης στις προτάσεις μας ως βασικές προϋποθέσεις για την πλήρη διαφάνεια και τον εκσυγχρονισμό του συστήματος.
Οι καινοτόμες φαρμακευτικές εταιρίες βρίσκονται σε μια κατάσταση «επιβίωσης» αντί να βρίσκονται σε μια φάση ανάπτυξης. Γιατί το επιχειρηματικό περιβάλλον κρίνεται ως ιδιαιτέρως εχθρικό;
Είναι γεγονός ότι η αγορά φαρμάκου στην Ελλάδα λειτουργεί με τρόπο που ουσιαστικά προκαλεί αυτό που σωστά περιγράφετε ως κατάσταση «επιβίωσης» και αυτό είναι κάτι που ο κόσμος συχνά δεν αντιλαμβάνεται. Είναι χρήσιμο λοιπόν να σταθούμε εδώ με περισσότερες λεπτομέρειες. Σκεφτείτε για παράδειγμα ότι αυτή την περίοδο οι εταιρείες προετοιμάζουν τον προϋπολογισμό τους για το 2024, χωρίς ακόμα να είναι σαφές με ακρίβεια το ύψος των υποχρεωτικών επιστροφών για το 2022, την ίδια στιγμή που στις διαπραγματεύσεις για τις τιμές λαμβάνονται αποφάσεις με αναδρομική ισχύ, οι οποίες επηρεάζουν συνολικά τον προγραμματισμό τους. Πώς μπορεί μια εταιρεία να προγραμματίσει και να υλοποιήσει επενδύσεις σε ένα τέτοιο πλαίσιο;
Ακόμη οξύτερο είναι το ζήτημα των υποχρεωτικών επιστροφών, στο οποίο αναφέρθηκα επιγραμματικά και πιο πριν. Για να μιλήσουμε με αριθμούς, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, το ύψος αυτών των επιστροφών, το οποίο αυξάνεται σταθερά κάθε χρόνο, ειδικά για τα καινοτόμα φαρμακευτικά προϊόντα, αγγίζει πλέον το 70%. Αυτό σημαίνει πρακτικά πως 7/10 φάρμακα παρέχονται στο σύστημα από τις εταιρείες δωρεάν. Αντιλαμβάνεστε ασφαλώς πως μια τέτοια συνθήκη απλώς δεν είναι βιώσιμη, ενώ παράλληλα, δεν αφήνει κανένα περιθώριο για αναπτυξιακό σχεδιασμό και επενδύσεις. Όταν η βιομηχανία είναι στην πράξη ο βασικός χρηματοδότης της φαρμακευτικής δαπάνης, είναι αδύνατον να λειτουργήσει ως πυλώνας επένδυσης και ανάπτυξης και αυτό είναι κρίμα, διότι η πρόθεση για επενδύσεις μεγάλης κλίμακας υπάρχει και τα πρόσφατα παραδείγματα είναι πολλά και σημαντικά.
Τι πραγματικά σημαίνει φαρμακευτική καινοτομία για το σύστημα συνολικά και ποια τα πολυεπίπεδα οφέλη που επιφέρει στους ασθενείς, το σύστημα υγείας, την κοινωνία και την οικονομία;
Το αποτύπωμα της φαρμακευτικής καινοτομίας είναι τόσο έντονο και ευρύ, που στην πραγματικότητα επηρεάζει ευεργετικά το σύνολο της κοινωνικής ζωής. Στην πράξη, η καινοτομία συνδέεται άμεσα με το αυξημένο προσδόκιμο και βελτιωμένη ποιότητα ζωής για τους πολίτες στην Ελλάδα, την κάλυψη ακάλυπτων θεραπευτικών αναγκών μέσω της ραγδαίας προόδου στην αντιμετώπιση απειλητικών για τη ζωή ασθενειών και την προστιθέμενη αξία στο υγειονομικό σύστημα, την οικονομία της χώρας και το κοινωνικό σύνολο γενικότερα.
Πρόσφατα, το PhARMA Innovation Forum Greece παρουσίασε μια μελέτη για το αθροιστικό αποτύπωμα των 26 εταιρειών – μελών του στην Ελλάδα με στοιχεία από την περίοδο 2019-2021, και τα δεδομένα είναι πραγματικά εντυπωσιακά. Για να αναφερθούμε σε μερικά μόνο από αυτά, αξίζει να σταθούμε ενδεικτικά στις 350 εκατ. δόσεις φαρμακευτικών προϊόντων που διανεμήθηκαν κατά την εν λόγω περίοδο, αλλά και στις 1.400 και πλέον κλινικές μελέτες που έδωσαν πρώιμη πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες σε χιλιάδες ασθενείς, ενώ τα προσεχή χρόνια αναμένονται στην Ελλάδα 87 ακόμα καινοτόμες θεραπείες. Ένα επίσης χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συμβολή των καινοτόμων φαρμακευτικών εταιριών στην αντιμετώπιση της πρόσφατης πανδημίας COVID-19 μέσω καινοτόμων εμβολίων και θεραπειών, ενώ το όφελος από την εξάλειψη ασθενειών ή τη μετατροπή θανατηφόρων ασθενειών σε χρόνιες παθήσεις είναι ταυτόχρονα προφανές και ανυπολόγιστο. Αν θέλαμε να προσθέσουμε και κάποια οικονομικά στοιχεία, θα μπορούσαμε να σταθούμε στο γεγονός πως κατά την περίοδο 2019-2021, οι εταιρείες μέλη του PIF συνεισέφεραν σχεδόν 4 δισ. ευρώ στην Ελληνική οικονομία με τη μορφή άμεσων εισφορών μέσω υποχρεωτικών επιστροφών, ποσό που αντιστοιχεί στο 1.8% του ΑΕΠ.
Όσο εντυπωσιακοί ωστόσο κι αν είναι αυτοί οι αριθμοί, δεν επαρκούν για να συλλάβουμε το μέγεθος του θετικού αποτυπώματος της φαρμακευτικής καινοτομίας σε όλες του τις διαστάσεις. Αρκεί να σκεφτούμε, για παράδειγμα, τις εξοικονομήσεις που προκύπτουν για το υγειονομικό σύστημα από τη μείωση της ανάγκης περίθαλψης, εντατικής νοσηλείας και χειρουργείων ή από τη χρήση δεδομένων και τις δυνατότητες εκπαίδευσης επαγγελματιών υγείας». Πέρα από την οικονομική διάσταση, ας σκεφτούμε τι σημαίνει για καθένα από εμάς, όταν ένα μέλος της οικογένειάς του που νοσεί να μπορεί να βρει την θεραπεία του και να επιστρέφει υγιής και παραγωγικός στους δικούς του ανθρώπους ή το συναίσθημα ενός νέου ανθρώπου με σπάνιο νόσημα που βρίσκει θεραπεία μέσω μιας κλινικής μελέτης που γίνεται στην χώρα μας χωρίς να χρειαστεί να περιμένει χρόνια για να ξεκινήσει την θεραπεία του. Για αυτούς τους ανθρώπους πιστεύω ότι θα πρέπει να δώσουμε την μάχη για την επιβίωση της καινοτομίας στην χώρα μας.
Απολογιστικά, οι 26 εταιρίες του PIF πόσους εργαζόμενους απασχολούν στην Ελλάδα και ποια τα προγράμματα υποστήριξης για τους ασθενείς που υλοποίησαν την τελευταία 3ετία;
Χαίρομαι που μου κάνετε αυτήν την ερώτηση, γιατί συχνά αυτά τα στοιχεία περνούν σε δεύτερη μοίρα και παραβλέπονται. Οι 26 εταιρείες-μέλη του PIF απασχολούν αθροιστικά στην Ελλάδα 4.100 εργαζόμενους (48% γυναίκες) σε θέσεις υψηλής ειδίκευσης, ενώ περίπου 1.000 επιπλέον εργαζόμενοι απασχολούνται κάθε χρόνο από ελληνικές εταιρείες ως εξωτερικοί συνεργάτες/ προμηθευτές των φαρμακευτικών εταιρειών.
Κατά την υπό εξέταση περίοδο υλοποιήθηκαν περισσότερα από 520 προγράμματα υποστήριξης για 90.000 και πλέον ασθενείς, με το μέσο όρο ετήσιας επένδυσης να ξεπερνά τα 2,5 εκατ. ευρώ. Αντίστοιχα, επενδύθηκαν περισσότερα από 10 εκατ. ευρώ σε περίπου 300 ενημερωτικές εκστρατείες, σε 130 θεραπευτικές κατηγορίες και περίπου 7,5 εκατ. ωφελούμενους πολίτες/ασθενείς κάθε χρόνο. Θα πρέπει επίσης να αναφερθούμε και στα 740 προγράμματα εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας με 480.000 ωφελούμενους πολίτες και τα 100 προγράμματα για την προστασία του περιβάλλοντος με 350.000 ωφελούμενους, αντίστοιχα. Τέλος, δεν θα πρέπει να προσπερνάμε τις πρωτοβουλίες ενδυνάμωσης των γυναικών, είτε μιλάμε για εκπαιδευτικά προγράμματα diversity, inclusion και women mentorship, είτε για τη συμμετοχή της Ελλάδας στο παγκόσμιο πρόγραμμα EPIC (Equal Pay Internal Coalition) είτε ακόμα και για την άμεση υποστήριξη σχετικών σωματείων της κοινωνίας των πολιτών.
