Interview – Μαρία Θέμελη | Ερευνήτρια, VU University Medical Center, Άμστερνταμ, Ολλανδία
Οι ερευνητές είναι άνθρωποι που έχουν μια εσωτερική ώθηση για την ανακάλυψη της αλήθειας
Το 2010 συνέχισα την έρευνα σε μεταδιδακτορικό επίπεδο στο Memorial Sloan Kettering Cancer Center στη Νέα Υόρκη. Εκεί εργάστηκα στο εργαστήριοτου Dr. Michel Sadelain, και εκπαιδεύτηκα σε βάθος στον σχεδιασμό, την ανάπτυξη, την κατασκευή και τις κλινικές εφαρμογές της υιοθετούμενης ανοσοθεραπείας με λεμφοκύτταρα, των λεγόμενων κυττάρων CAR T.
Πως ξεκινήσατε τις σπουδές σας στην Ελλάδα, και ποια πορεία ακολουθήσατε μέχρι να φτάσεις στην Ολλανδία;
Εισήχθην το 2000 και αποφοίτησα πρώτη το 2006 από την Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών. Από τα σχολικά χρόνια είχα την επιθυμία να ασχοληθώ με την έρευνα και από το 4ο έτος είχα αποφασίσει να ακολουθήσω τον τομέα της αιματολογίας, διότι η αιματολογία είναι η ειδικότητα στην οποία εφαρμόστηκαν οι πρώτες ανακαλύψεις της μοριακής ιατρικής. Την εποχή που αποφοίτησα υπήρχε ακόμα 3 χρόνια αναμονή για την έναρξη της ειδικότητας στη Ελλάδα. Έτσι, αποφάσισα να ξεκινήσω με την ερευνητική μου εκπαίδευση και εκπόνησα διδακτορική διατριβή, πάλι στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών υπό την επίβλεψη του Καθηγητή Αλέξανδρου Σπυριδωνίδη. Το 2010 μου δόθηκε η ευκαιρία να συνεχίσω την έρευνα σε μεταδιδακτορικό επίπεδο στο Memorial Sloan Kettering Cancer Center στη Νέα Υόρκη. Μοναδική ευκαιρία, όνειρο ζωής, και την άρπαξα. Εκεί εργάστηκα στο εργαστήριο του Dr. Michel Sadelain, και η δουλειά μου στον τομέα της ανοσοθεραπείας με κύτταρα CAR T οδήγησε σε δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά υψηλού αντίκτυπου. Θέλοντας να επιστρέψω στην Ευρώπη, το 2015 έλαβα την υποτροφία «Marie Curie» από την Ευρωπαϊκή Ένωση και ξεκίνησα στο τμήμα αιματολογίας στο VUmc Cancer Center του Άμστερνταμ, όπου πήρα πρόσφατα θέση Επίκουρου Καθηγητή.
Τί είναι αυτό που κατά την άποψή σας προκαλεί έναν επιστήμονα στο να κάνει έρευνα;
Νομίζω ότι οι ερευνητές είναι άνθρωποι που έχουν μια εσωτερική ώθηση για την ανακάλυψη της αλήθειας, δεν αρκούνται σε παρατηρήσεις αλλά θέλουν να ξέρουν τις αιτίες πίσω από αυτές. Είναι οι ντετέκτιβ της φύσης. Στη συνέχεια, ανάλογα με τα ερεθίσματα και τις εμπειρίες αποφασίζουν να επικεντρώσουν αυτό τους το ταλέντο και επιθυμία σε ένα συγκεκριμένο τομέα.
Πως εισπράξατε από την Ελλάδα την επιτυχία σας αυτή. Αποτέλεσε δικαίωση για εσάς;
Η αλήθεια είναι ότι όπως δεν περίμενα το βραβείο έτσι δεν περίμενα και τον αντίκτυπο και την αναγνώριση από τον κόσμο στην Ελλάδα. Και το στοιχείο της έκπληξης εννοείται ότι πολλαπλασιάζει τη χαρά. Αλλά δεν θα έλεγα ότι αισθάνομαι δικαίωση. Βλέπω τα πράγματα λίγο διαφορετικά. Δεν σπούδασα και κοπίασα για να με αναγνωρίσει ο κόσμος. Σπούδασα και κοπίασα, και με βοήθησε σε αυτό και η ελληνική κοινωνία, το σχολείο και το πανεπιστήμιο, έτσι ώστε να αξιοποιήσω το ταλέντο μου και να κάνω τη δουλειά μου για να ανταποδώσω και εγώ με τη σειρά μου. Η δικαίωσή μου θα είναι η συνεισφορά μου στην ιατρική γνώση να είναι προς όφελος της κοινωνίας.
Πως μπορεί το περιβάλλον ενός επιστήμονα να τον παρακινήσει να ασχοληθεί με την έρευνα;
Η υποστήριξη της οικογένειας, των φίλων και συντρόφων είναι πάντα σημαντικά και παίζουν καθοριστικό ρόλο στη ζωή όλων. Στην περίπτωση των ερευνητών, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, υπάρχουν κατά τη γνώμη μου δύο καθοριστικά στάδια στα οποία η στήριξη του περιβάλλοντος είναι σημαντική. Το ένα είναι αυτό ακριβώς το πρώτο βήμα, η απόφαση να ξεκινήσεις την πορεία σου στον ερευνητικό τομέα. Είναι σημαντικό η οικογένεια να αναγνωρίζει την αξία της αναζήτησης της γνώσης και να ενισχύει την πορεία αυτή. Σε αυτό το στάδιο, ειδικά στην Ελλάδα που τα μεταπτυχιακά και διδακτορικά προγράμματα έχουν ελάχιστη οικονομική ενίσχυση, είναι σημαντικό η οικογένεια και οι φίλοι να υποστηρίξουν τον «τρελό» που δουλεύει 10 ώρες την ημέρα στο εργαστήριο άμισθος. Αυτή είναι μια δύσκολη υπέρβαση για τη νοοτροπία πολλών. Το δεύτερο στάδιο είναι αυτό της μετεκπαίδευσης στο εξωτερικό, ένα βήμα που θεωρώ ότι είναι, καλώς ή κακώς, αναγκαίο. Σε αυτό το στάδιο η ψυχολογική στήριξη της οικογένειας και των φίλων είναι κινητήριος δύναμη.
Όσον αφορά την έρευνα, ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον. Πως ονειρεύεστε την εξέλιξή σας;
Θα ήθελα σιγά σιγά να εμπλουτίσω την ερευνητική μου ομάδα με άτομα που έχουν την ίδια αγάπη με εμένα για την έρευνα. Μαζί με την ομάδα να συνεισφέρουμε στην ανάπτυξη και βελτίωση της ανοσοθεραπείας με Τ λεμφοκύτταρα. Θα ήθελα επίσης πολύ να ολοκληρώσω και την κλινική μου εκπαίδευση, την οποία άφησα πίσω όταν επικεντρώθηκα στην έρευνα. Είναι ιδιαίτερη ικανοποίηση να συμμετέχεις στην κλινική εφαρμογή των ανακαλύψεων που έκανες στο εργαστήριο.
Συναντήσατε ανθρώπους που πίστεψαν στην αξία και την επιστημονική σας δύναμη. Έπαιξαν κάποιο ρόλο στην εξέλιξή σας;
Ήμουν εξαιρετικά τυχερή να έχω μέντορες που μετέδωσαν τη γνώση τους και μου έμαθαν ο καθένας πράγματα που τη σύνθεσή τους κουβαλάω καθημερινά στη σκέψη μου. Αρχικά οι γονείς μου ήταν και είναι οι πρώτοι που αναγνώρισαν την κλίση μου και ενίσχυσαν την ανάπτυξη επιστημονικού τρόπου σκέψης. Ο Καθηγητής Αλέξανδρος Σπυριδωνίδης με εισήγαγε στη ιατρική έρευνα, μου έμαθε να θέτω ερωτήματα και να σχεδιάζω τα κατάλληλα πειράματα. Ο Dr. Michel Sadelain είναι ένας επιστήμονας διεθνούς κύρους και αισθάνομαι ιδιαίτερη τιμή που υπήρξα μαθητευόμενή του και εξακολουθώ να είμαι. Με έμαθε να αναζητώ την ποιοτική έρευνα, να αναλύω σε βάθος κάθε λεπτομέρεια και να συνθέτω τις δικές μου ερευνητικές ιδέες. Ο Dr. Richard Groen, είναι συνεργάτης μου στη ζωή αλλά και στην έρευνα, ενισχύει και μοιράζεται καθημερινά τα επιστημονικά μου όνειρα και αυτό είναι μεγάλης σημασίας για την μέχρι στιγμής αλλά και για την μελλοντική μου εξέλιξη.
Ποιο είναι το αντικείμενο της έρευνας στο οποίο και διακριθήκατε;
Οι ερευνητικές μου προσπάθειες επικεντρώνονται στον τομέα της υιοθετούμενης ανοσοθεραπείας με γενετικά τροποποιημένα λεμφοκύτταρα που φέρουν χειμερικούς αντιγονικούς υποδοχείς. Είναι τα λεγόμενα CAR T λεμφοκύτταρα που οι πρώτες κλινικές μελέτες στην Αμερική έφεραν επαναστατικά αποτελέσματα σε αιματολογικές κακοήθειες και κυρίως στην παιδιατρική λεμφοβλαστική λευχαιμία. Μαζί με τον Dr Sadelain σκεφτήκαμε ότι, εάν χρησιμοποιούσαμε πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα ως ανεξάντλητη πηγή θεραπευτικών λεμφοκυττάρων, τότε αυτή η θεραπεία στο μέλλον θα μπορούσε να είναι προσβάσιμη και διαθέσιμη για περισσότερους ασθενείς. Δημοσιεύσαμε την απόδειξη της αρχής (proof of principle) στο περιοδικό Nature Biotechnology (Themeli et al. Nat Biotechnol 2013) και την κατοχυρώσαμε με πατέντα.
Γιατί είναι σημαντική η χρήση των πολυδύναμων βλαστικών κύτταρων ως πηγής για τη δημιουργία στο εργαστήριο κυττάρων CAR T με αντικαρκινική δράση;
Μέχρι στιγμής, η θεραπεία με CAR T κύτταρα γίνεται σε αυτόλογη βάση. Τα λεμφοκύτταρα του ασθενούς απομονώνονται με λευκαφαίρεση και υποβάλλονται σε μια χρονοβόρα διαδικασία παρασκευής (12 14 ημέρες) στη οποία τροποποιούνται γεννετικά με τη βοήθεια ιικών φορέων, έτσι ώστε να εκφράσουν τους ειδικούς για καρκινικά αντιγόνα χειμερικούς υποδοχείς στην επιφάνειά τους. Στη συνέχεια τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται στην καλλιέργεια και έπειτα εγχύονται στον ασθενή. Υπάρχουν λοιπόν περιπτώσεις ασθενών των οποίων τα λεμφοκύτταρα λόγω των χημειοθεραπειών δεν είναι καλής ποιότητας και αποτυγχάνουν να πολλαπλασιαστούν στην καλλιέργεια. Επίσης, ο χρόνος για αυτούς τους ασθενείς είναι καθοριστικής σημασίας και οι 12 14 ημέρες αναμονής είναι πολλές. Θα ήταν επιθυμητό να υπήρχε μία τράπεζα με έτοιμα CAR T λεμφοκύτταρα τα οποία θα μπορούσαν να χορηγηθούν οποιαδήποτε στιγμή και σε οποιονδήποτε ασθενή, όπως χορηγούμε σήμερα τα αντιβιοτικά ή τη χημειοθεραπεία. Τα πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα μπορούν να διαφοροποιηθούν στην καλλιέργεια και να παράξουν κάθε είδος κυττάρων του οργανισμού, όπως και λεμφοκύτταρα. Επίσης, μπορούν με ασφάλεια να τροποποιηθούν γενετικά έτσι ώστε να είναι ιστοσυμβατά με κάθε άτομο. Θα μπορούσαν δηλαδή να είναι μια ανεξάντλητη πηγή παραγωγής θεραπευτικών λεμφοκυττάρων συμβατών για κάθε ασθενή. Η ανακάλυψη μάλιστα των επαγόμενων πολυδύναμων βλαστικών κυττάρων (iPSC induced pluripotent stem cells) άρει τα ηθικά προβλήματα της χρήσης εμβρυικών κυττάρων.
Τι ελπίδες φέρνει η έρευνα αυτή στην αντιμετώπιση και θεραπεία του Πολλαπλού Μυελώματος;
Η θεραπεία με CAR T λεμφοκύτταρα και η προοπτική όσο το δυνατό πιο ευρείας εφαρμογής της είναι επαναστατικής σημασίας στη θεραπεία των αιματολογικών κακοηθειών και ελπίζω, στο μέλλον, και των συμπαγών όγκων. Το Πολλαπλούν Μυέλωμα είναι μια ασθένεια που με τη βοήθεια νέων φαρμακευτικών συνδυασμών έχει χρόνια πορεία με καλή ποιότητα ζωής, εξακολουθεί όμως να είναι ανίατη. Τα πρώτα αποτελέσματα κλινικών μελετών με CAR T σε ασθενείς με Πολλαπλούν Μυέλωμα οι οποίοι δεν ανταποκρίνονταν στα διαθέσιμα θεραπευτικά σχήματα (IMiDs, Proteasome inhibitors) έδειξαν ολική ύφεση της νόσου σε ποσοστό 56%, ενώ 90% των ασθενών είχαν κάποιου βαθμού βελτίωση. Φυσικά, χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για τη βελτίωση των αποτελεσμάτων. Και σε αυτό δουλεύουμε με την ομάδα Πολλαπλού Μυελώματος στο VUmc στο Άμστερνταμ που αποτελείται από κλινικούς αιματολόγους και ερευνητές. Μάλιστα, μέσα στους επόμενους μήνες θα ξεκινήσει μια κλινική μελέτη με CAR T για Πολλαπλούν Μυέλωμα στο κέντρο μας.
Πως αντιμετωπίζουν οι συνάδελφοι σας το γεγονός ότι είστε μια ιδιαίτερα νέα επιστήμονας, ότι είστε γυναίκα, και ότι διακριθήκατε για τις έρευνές σας;
Οι συνάδελφοί μου στην Ολλανδία αναγνωρίζουν την αξία της δουλειάς μου και χαίρονται με τις διακρίσεις διότι εξ αυτών αναδεικνύεται όπως είπα η δουλειά όλου του τμήματος. Το γεγονός ότι είμαι γυναίκα έχει ιδιαίτερη σημασία στην Ολλανδία, όπου υπάρχει μεγάλη μέριμνα όσον αφορά την ισότητα στις εργασιακές ευκαιρίες για τα δυο φύλα. Αν και προσωπικά πιστεύω ότι οι γυναίκες δεν χρειάζονται ιδιαίτερη μέριμνα όταν αξίζουν να διακριθούν.
Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε στο να επιλέξετε την Ολλανδία για τις έρευνές σας;
Η αλήθεια είναι ότι δεν επέλεξα την Ολλανδία για επαγγελματικούς αλλά για προσωπικούς λόγους. Όμως, είμαι πάρα πολύ ευχαριστημένη από το γεγονός οτι μπορώ να συνεχίσω εδώ την ερευνά μου, σε υψηλό επίπεδο και σε ένα εξαιρετικό εργασιακό περιβάλλον που βασίζεται στην συνεργασία.
Πιστεύετε ότι στο μέλλον θα μπορέσετε να συνεχίσετε τις έρευνές σας στην Ελλάδα;
Όπως ανέφερα, η προσωπική μου ζωή με κρατάει στην Ολλανδία. Όμως είμαι πάντα διαθέσιμη, και μάλιστα επιζητώ συνεργασίες με ερευνητικά κέντρα στην Ελλάδα.
Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στις 01/03/2018 | The doctor #29
