Νεκτάριος Ταβερναράκης
Πρόεδρος, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πρόεδρος, European Institute of Innovation and Technology (EIT)
Στην Ελλάδα, διαχρονικά, οι συνθήκες για τη διεξαγωγή διεθνώς ανταγωνιστικής έρευνας δεν υπήρξαν ιδανικές. Πάντα υπήρχαν δυσκολίες που οφείλονταν, κυρίως, στο ότι η επένδυση στην έρευνα δεν ήταν προτεραιότητα για τη χώρα. Παρόλα αυτά, τις τελευταίες δεκαετίες, η χώρα μας έχει καταγράψει πολλές και σημαντικές διεθνείς επιτυχίες και, παρά τις λιγότερο ευνοϊκές συνθήκες, μπορεί να είναι άκρως ανταγωνιστική, στους τομείς της έρευνας και της καινοτομίας.
Το γεγονός ότι επιστήμονες που δραστηριοποιούνται σε ελληνικά ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια επιτυγχάνουν να διεξάγουν έρευνα αντίστοιχη εκείνης που γίνεται σε φημισμένα ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα του εξωτερικού, να εξασφαλίζουν εξαιρετικά ανταγωνιστικές χρηματοδοτήσεις, να δημοσιεύουν στα καλύτερα διεθνή επιστημονικά περιοδικά και να τιμώνται με ιδιαίτερα σημαντικές διακρίσεις, αποδεικνύει ότι υπάρχουν «θύλακες αριστείας» στη χώρα. Χρειάζεται όμως να μεγεθύνουμε αυτό το ποσοστό, ώστε να διασφαλίσουμε ένα σταθερό αναπτυξιακό σχεδιασμό.
Έμπρακτη απόδειξη της συμβολής που έχει η επένδυση στην έρευνα, για την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, αποτελούν οι δείκτες ανταποδοτικότητας της τακτικής επιχορήγησης που δίνει η Ελλάδα για την έρευνα και την ανάπτυξη. Είναι αξιοσημείωτο ότι για κάθε 1 € που η χώρα επενδύει στην Έρευνα, λαμβάνει περίπου 4 έως 5 €, ως ανταποδοτικό όφελος. Δεν είναι τυχαίο ότι οι χώρες με την υψηλότερη επένδυση στην έρευνα και την ανάπτυξη για το 2021, Σουηδία και Φινλανδία, με ποσοστό 3,3 % και 3 % του ΑΕΠ, αντίστοιχα, είναι οι “strong innovators” της Ευρώπης. Για την ίδια χρονική περίοδο, η επένδυση της Ελλάδας στην έρευνα και την ανάπτυξη, ανέρχεται στο 1,4 % του ΑΕΠ (Πηγή: Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/visualisations). Αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα της αξιοποίησης της έρευνας ως πυλώνα βιώσιμης ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει στρατηγικά στραφεί προς την ενδυνάμωση της τεχνολογικής καινοτομίας στην Ευρώπη, δημιουργώντας μηχανισμούς όπως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (European Research Council, ERC), το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (European Institute of Innovation and Technology, EIT), αλλά και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (European Innovation Council, EIC). Είναι, λοιπόν, προς όφελος της Ελλάδας, να εστιάσει στη σύνδεση της επιστήμης και της έρευνας με την κοινωνία και να ενισχύσει την επένδυση στην έρευνα, καθώς έτσι θα μπορέσουμε να έχουμε ουσιαστική και βιώσιμη ανάπτυξη.
Οι προσπάθειες που καταβάλλονται τα τελευταία χρόνια από τους ερευνητικούς φορείς και την Πολιτεία για τη στήριξη των νέων επιστημόνων, είναι αξιέπαινες και σημαντικές. Η δημιουργία του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) αποτελεί κομβική εξέλιξη προς την κατεύθυνση αυτή. Άλλες πρόσφατες ενέργειες είναι οι προκηρύξεις από το Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων και τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας, ερευνητικών χρηματοδοτικών προγραμμάτων για τη στήριξη εμβληματικών δράσεων και της καινοτομίας. Επιπλέον, πολλά ευαγή ιδρύματα της χώρας, όπως το Ίδρυμα Νιάρχος, το Ίδρυμα Ωνάση, το Ίδρυμα Μποδοσάκη, το Ευγενίδειο Ίδρυμα, και άλλα, υλοποιούν παρόμοιες δράσεις και χρηματοδοτικές πρωτοβουλίες. Η στήριξη αυτή αποδίδει καρπούς, καθώς αποφέρει σημαντικά οφέλη.
Είναι αξιοσημείωτο ότι τα τελευταία χρόνια, 86 ελληνικές προτάσεις έχουν πετύχει να αποσπάσουν υψηλού κύρους εξαιρετικά ανταγωνιστική χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ERC). Μάλιστα, 37 από αυτές ήρθαν στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Μέσω της χρηματοδότησης προτάσεων από το ERC, περισσότερα από 118 εκατ. ευρώ έχουν εισρεύσει στη χώρα, από τα οποία περισσότερα από 43 εκατ. ευρώ έχουν προσελκύσει ερευνητές του ΙΤΕ. Πρόκειται για σημαντική ενίσχυση, η οποία συνεισφέρει στη δημιουργία θέσεων υψηλής εξειδίκευσης, συγκρατώντας έτσι πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό εντός της Ελλάδας και λειτουργώντας ανασχετικά στο brain drain και το brain waste. Σημαντική είναι η συμβολή των ερευνητικών ιδρυμάτων και στην άνθηση της αξιοποίησης των αποτελεσμάτων της έρευνας στην Ελλάδα.
Αν και η Ελλάδα, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, βρίσκεται ακόμη σχετικά χαμηλά, βελτιώνει σταδιακά τη θέση της (19η θέση για το έτος 2022), στην κατάταξη με βάση τα υποβληθέντα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, που προέρχονται από την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων (Πηγή: EC, https://ec.europa.eu/research-and-innovation/en/statistics/performance-indicators/european-innovation-scoreboard/eis).
Η έρευνα είναι ίσως η πιο παγκοσμιοποιημένη ανθρώπινη δραστηριότητα, καθώς εκτείνεται πέρα από εθνικά σύνορα. Το γεγονός αυτό καθιστά τον τομέα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό. Στην Ελλάδα είμαστε τυχεροί γιατί έχουμε κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα, όπως το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, που διακρίνεται διεθνώς για το κύρος και την επιστημονική αριστεία του. Το ΙΤΕ είναι το μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο της Ελλάδας. Διαθέτει 10 Ερευνητικά Ινστιτούτα, περισσότερα από 1.550 Μέλη, υπερσύγχρονες υποδομές, προσωπικό υψηλών δεξιοτήτων και εξειδίκευσης και πολυάριθμες διεθνείς διακρίσεις, μεταξύ των οποίων 37 εξαιρετικά ανταγωνιστικές χρηματοδοτήσεις από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας – ERC (τα περισσότερα στην Ελλάδα) και 180 Βραβεία Αριστείας Marie-Curie. Το ΙΤΕ έχει καταγράψει σημαντικές, ιδιαίτερα ανταγωνιστικές ερευνητικές, παραγωγικές και χρηματοδοτικές επιτυχίες, ενώ κατατάσσεται 1ο μεταξύ των Ερευνητικών Κέντρων της Ελλάδας, σε ό,τι αφορά την ερευνητική παραγωγή, την επιστημονική αριστεία αλλά και τη διεκδίκηση ανταγωνιστικών χρηματοδοτήσεων. Τα Ερευνητικά Ινστιτούτα του, με παρουσία σε Ηράκλειο, Ρέθυμνο, Χανιά, Πάτρα, Ιωάννινα και Αθήνα, δραστηριοποιούνται σε τομείς μεγάλου επιστημονικού, κοινωνικού και οικονομικού ενδιαφέροντος: Επιστήμη Λέιζερ και Φωτονική, Μικρο/Νανο-ηλεκτρονική, Προηγμένα Υλικά, Μοριακή Βιολογία και Γενετική, Γονιδιωματική, Βιοτεχνολογία, Ιατρική Ακριβείας, Βιολογία Συστημάτων, Πληροφορική, Βιοπληροφορική, Ρομποτική, Τηλεπικοινωνίες, Εφαρμοσμένα και Υπολογιστικά Μαθηματικά, Χημική Μηχανική, Κοινωνικές Επιστήμες, Ενέργεια, Περιβάλλον, Αστροφυσική και Αστρονομία. Το Ίδρυμα διαθέτει Δομές σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Βόλο, όπως οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, ένας εκδοτικός οίκος υψηλής ποιότητας, το Επιστημονικό και Τεχνολογικό Πάρκο Κρήτης, μια θερμοκοιτίδα επιχειρηματικής δραστηριότητας και νεοφυών εταιρειών, καθώς και το Δίκτυο ΠΡΑΞΗ, μια υπηρεσία διαμεσολάβησης και μεταφοράς τεχνολογίας με σημαντική εμπειρία στη διασύνδεση των ερευνητικών δραστηριοτήτων.
Είναι αξιοσημείωτο ότι σε λιγότερες από τέσσερις δεκαετίες, από την ίδρυσή του έως σήμερα, οι άνθρωποι του Ιδρύματος έχουν καταφέρει να κάνουν γνωστή τη χώρα μας στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και να το αναδείξουν στο κορυφαίο ερευνητικό Ίδρυμα στην Ελλάδα και σε ένα από τα καλύτερα στην Ευρώπη.
Οι σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, έχουν καταστήσει σαφές ότι οι παγκόσμιες πολιτικές στρατηγικές θα πρέπει να θέτουν ως προτεραιότητα την επένδυση στην έρευνα. Είμαι αισιόδοξος ότι οι επιδόσεις του ελληνικού ερευνητικού ιστού μπορούν να γίνουν ακόμα καλύτερες, καθώς έχει γίνει αντιληπτό από την Πολιτεία ότι έρευνα και ανάπτυξη είναι έννοιες συνυφασμένες. Ας μην ξεχνάμε ότι η τεχνολογική πρόοδος που οδηγεί στη νέα εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης είναι αποτέλεσμα βασικής έρευνας που διεξήχθη πριν από δεκαετίες. Θεωρώ ότι το όραμα για ένα ενταγμένο, ισχυρό και ευέλικτο οικοσύστημα καινοτομίας στην Ελλάδα, μπορεί να επιτευχθεί αξιοποιώντας την πολυετή και πολύτιμη εμπειρία των ερευνητικών φορέων της χώρας. Η εδραίωση μιας νοοτροπίας επένδυσης στην έρευνα και αξιοποίησης του υψηλής στάθμης και εκπαίδευσης ανθρώπινου δυναμικού που διαθέτει η χώρα, είναι προς όφελος της κοινωνίας και της οικονομίας της Ελλάδας, γιατί αυτό είναι που θα μας οδηγήσει σε ένα ασφαλές μέλλον: ένα μοντέλο ανάπτυξης βασισμένο στην έρευνα και την καινοτομία.
